Jak tworzyć pola dialogu pomiędzy samorządem i seniorami ?
Srebrny wiek to szansa na zachowanie zdrowia, rozwijanie kontaktów społecznych i cieszenie się życiem. Jak tworzyć pola dialogu w tym zakresie pomiędzy samorządem i seniorami ?
Polacy starzeją się najszybciej spośród krajów Unii Europejskiej i jest to tendencja rosnąca i pogłębiająca się z roku na rok. Prognozy GUS wskazują, że liczba osób 60+ w 2030 r ukształtuje się na poziomie 10.3 mln ludności, w 2040 roku na poziomie 11,4 mln, a w 2050 na poziomie 12,4 co będzie stanowiło 37,4 % ludności Polski. To zjawisko demograficzne spowodowane jest wydłużeniem się długości życia a także silnym spadkiem ilości narodzin co skutkuje zjawiskiem nie zastępowalności pokoleń.
W populacji osób starszych najliczniejszą grupę stanowią osoby 65-69 lat, a druga po względem liczebności to grupa 60-64+. Również według płci na 100 mężczyzn przypada średnio aż 137 kobiet i liczba ta rośnie wraz z wiekiem.
A jak się to układa w województwie dolnośląskim?
Nasze województwo znajduje się na 10 miejscu w skali kraju pod względem ilości osób 60+ w ludności ogółem. Według danych za 2022 r. osoby 60+ stanowiły 26,9 %, natomiast w pierwsze miejsce szybkości starzenia się zajęło województwo świętokrzyskie, w którym seniorzy stanowią 28,9 %.
Szczególnie szybko starzeją się gminy południowej części Dolnego Śląska m.in: Kamienna Góra (miasto), Lubawka, Mieroszów, Marciszów, Czarny Bór, Stare Bogaczowice, Szczawno- Zdrój (miasto). Oczywiście liczba osób mających 65 lat będzie stale rosła i w 2035 roku będzie wynosiła 628 040 osób, co będzie stanowiło 28% populacji Dolnego Śląska.
Jak możemy się przygotować na takie zmiany demograficzne i wzrost ilości osób starszych?
To przede wszystkim stawia duże wyzwania w zakresie prowadzenia polityki senioralnej, nie tylko na poziomie krajowym ale również na poziomie lokalnym. Organizacja usług opiekuńczych, zdrowotnych, rekreacyjnych, które będą wspierały proces dobrego starzenia się jest koniecznością poszukiwania rozwiązań opartych na potrzebach seniorów, planowania z wyprzedzeniem i poszukiwania środków i zasobów na realizację.
Seniorzy powinni być traktowani jako równoprawni partnerzy w dyskusji na temat problemów i rozwiązań oraz mieć wpływ na decyzje ich dotyczące na poziomie gminy. Rady seniorów, stowarzyszenia seniorów, nieformalne grupy zainteresowań, Uniwersytety III wieku, to grupy które powinny być zapraszane do dyskusji oraz podejmowania decyzji w zakresie form wsparcia kierowanych do seniorów. Buduje to przestrzeń do wpływu seniorów na podejmowane decyzje przez samorząd lokalny i tworzy warunki do większego zaangażowania osób 60+ i zwiększania poczucia wpływu na bieg spraw lokalnych.
Ważne aby wykorzystywać w realizacji tej polityki działania często niskonakładowe, do których można zachęcić seniorów, zarówno na poziomie planowania jak i realizacji, a które bardziej potrzebują organizacyjnego wsparcia ze strony gminy niż znaczącego zaangażowania finansowego.
Przykładem mogą być działania w przestrzeni.
Seniorzy mogą wskazywać różnego rodzaju rozwiązania dotyczące tworzenia przyjaznej i estetycznej przestrzeni (ławeczki, zieleńce, miejsca integracji), tworzenia przyjaznego systemu ciągów pieszych (niskie krawężniki, czytelnie oznakowane przejścia dla pieszych, wygodne przystanki, chodniki o równej nawierzchni), likwidacji barier architektonicznych w budynkach publicznych – tu są dostępne duże możliwości wykorzystania środków pomocowych.
Z roku na rok rosnące temperatury powietrza w okresie letnim powodują konieczność stosowania rozwiązań opartych na wykorzystaniu dobroczynnych właściwości drzew i krzewów, które tworzą cień, obniżają temperaturę powietrza, podnoszą wilgotność, zmniejszą hałas, co w przypadku seniorów ma bardzo korzystny wpływ na stan samopoczucia i zdrowia.
Przyjazne miejsca powinny zachęcać do wychodzenia z domu oraz spotykania się, rozmawiania i integrowania z innymi mieszkańcami miejscowości. To wywiera bardzo korzystny wpływ na samopoczucie, aktywność w nawiązywaniu relacji, poczucie radości i zadowolenia z życia i aktywność ruchową.
W ramach działań Stowarzyszenia Granica w ostatnich latach seniorzy tworzyli taką przyjazną przestrzeń na terenie Lubawki i Mieroszowa, prowadząc nasadzenia krzewów i bylin, opiekując się tymi nasadzeniami oraz tworząc miejsca do wypoczynku i spotkań z innymi członkami społeczności. To działania nie tylko na rzecz seniorów ale również innych grup wiekowych, które mogą korzystać z tych miejsc, cieszyć oczy zielenią i organizować różnego rodzaju wydarzenia integracyjne.
Ważne jest również zapewnienie zajęć ruchowych na świeżym powietrzu, coraz częściej organizowanych w ramach Klubów seniora, Uniwersytetów III wieku czy stowarzyszeń lokalnych. Tu również sprawdzają się bezpieczne ścieżki piesze i rekreacyjne, zachęcające do spacerów czy uprawiania nordic walking.
Istotnym wyzwaniem dla lokalnych polityk senioralnych jest uwzględnienie aktywizacji fizycznej osób 60+ z uwagi na bardzo niski udział w zajęciach rekreacyjnych lub sportowych określony na poziomie 18,3 % w skali Polski. Polscy seniorzy należą do grupy szczególnie mocno narażonej na choroby cywilizacyjne związane z nadwagą, nieodpowiednią dietą i bardzo niskim poziomem aktywności ruchowej. A to powoduje szybsze starzenie się i znacznie obciążenie systemu opieki zdrowotnej.
Drugim bardzo ważnym czynnikiem mającym wpływ na poprawę samopoczucia i zwiększania udziału seniorów w życiu społecznym swoich gmin jest aktywność w różnego rodzaju stowarzyszeniach, klubach seniora czy grupach zainteresowań. Seniorzy z mniejszych gmin nie zawsze mają szanse uczestniczyć w zajęciach Uniwersytetów III wieku, więc takie formy aktywności społecznej są również ważne z uwagi na wzmacnianie pewności siebie, poczucia wpływu, bycia w grupie. Są to również miejsca rozwoju kompetencji społecznych, które często się przejawiają prostą samoorganizacją sąsiedzką w skali bardzo lokalnej i oddolnej. Wynikają z chęci bezinteresownej pomocy osobom chorym, które nie mogą wychodzić z domu a trzeba im zrobić zakupy, pomóc w załatwieniu spraw urzędowych i zapewnić żywy kontakt z człowiekiem.
To również działania, które bardziej wymagają mądrego wsparcia organizacyjnego ze strony samorządów niż nakładów finansowych. Bo lepiej zorganizowani seniorzy to nie tylko uczestnicy lokalnych imprez, patriotycznych wydarzeń czy „akademii ku czci” ale również świadomi obywatele, którzy potrafią się zorganizować i pomagać oraz dać głos swojemu środowisku i w efekcie być aktywnym realizatorem lokalnej polityki senioralnej.
W tym obszarze ważnym przejawem samoorganizacji seniorów są Rady Seniorów powołane w ponad 40 gminach Dolnego Śląska na 169 jednostek samorządu terytorialnego i są ciałem konsultacyjno- doradczym dla wójta i burmistrza oraz Rady Gminy. Seniorzy nie zawsze są gotowi aby zorganizować się w takiej formie, wymaga to przeprowadzenia procesu w którym wezmą udział organizacje senioralne i działające na rzecz seniorów, podmioty pomocy społecznej, liderzy i środowiska przedstawicielskie osób 60+. Seniorzy powinni zdecydować o tym jakie mają być kierunki działania Rady, jak ma zostać zorganizowania bieżąca działalność i jak mają być przeprowadzone wybory do Rady. Jeśli są osoby chętne do podjęcia takiego wyzwania i aktywnego zaangażowania, to taki proces ma szanse na sukces.
Szanse na sukces są tym większe im samorząd traktuje Radę w sposób partnerski, nawet jeśli pada konstruktywna krytyka poparta sugestiami zmian i ulepszeń to staje się to polem twórczego dialogu pomiędzy mieszkańcami i decydentami. Tu warunkiem niezbędnym jest podniesienie kompetencji obywatelskich członków Rady, znajomości specyfiki funkcjonowania samorządu, umiejętności wykorzystania prostych metod komunikacji tradycyjnej i cyfrowej, tak aby informacje o działaniach Rady docierały do seniorów.
To także przykład rozwijania aktywności seniorów, który wymaga niewielkiego wsparcia organizacyjnego ze strony Urzędu Gminy i jest kierunkiem wychodzenia naprzeciw dziejącym się zmianom demograficznym na terenie mniejszych gmin Dolnego Śląska.
W ramach projektu „Rady seniorów – wzmacnianie aktywności obywatelskiej w rejonie wałbrzysko-kamiennogórskim” zostanie zainicjowany proces powoływania Rad seniorów w gminie wiejskiej Kamienna Góra oraz gminie miejskiej Szczawno - Zdrój. Odbyły się pierwsze spotkania z seniorami z tych gmin w czerwcu. W ramach projektu seniorzy m.in. będą uczestniczyć w warsztatach podnoszących kompetencje obywatelskie i realizować wydarzenia integrujące wokół procesu powołania Rad seniorów. Swoje doświadczenia z funkcjonowania Rad seniorów przekażą członkowie Rad z Lubawki i Mieroszowa. Projekt realizuje Stowarzyszenie Granica przy współpracy Fundacji Zielona Akcja, Urzędu Gminy Kamienna Góra oraz Urzędu Miasta Szczawno - Zdrój.
Opracowała: Irena Krukowska-Szopa
Artykuł powstał w ramach realizowanego projektu pn. „Rady seniorów – wzmacnianie aktywności obywatelskiej w rejonie wałbrzysko-kamiennogórskim”. Projekt realizuje Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Granica” przy współpracy Urzędu Gminy Kamienna Góra, Urzędu Miasta Szczawno-Zdrój oraz Fundacji Zielona Akcja.
